Wieśniacy w Starogrodzie nad Świdrem.
Fot. M. Olszyński (1856).
piątek, 14 lutego 2025
Powstanie Styczniowe według Grottgera
Kometa.
Rys. A. Grottger.
Branka - losowanie rekrutów.
Rys. A. Grottger.
%20-%20Album%20Grottgera.%201,%20Pad%C3%B3%C5%82%20p%C5%82aczu.%202,%20Polonia.%203,%20Lituania%20-%20-%20385e182d-c1e4-4127-9828-a141fee8e9a4%20(1).jpg)
Karol Marcinkowski
Portret Karola Marcinkowskiego.
Ryt. S. Łukomski (1867).
Karol Marcinkowski (ur. 23 czerwca 1800 w Poznaniu, zm. 6 listopada 1846 w Dąbrówce Ludomskiej) – polski lekarz, społecznik, filantrop, inicjator budowy hotelu Bazar w Poznaniu.
Urodził się 23 czerwca 1800 roku na Świętym Wojciechu w Poznaniu. W 1817 zdał maturę w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, po czym wyjechał do Berlina, aby studiować medycynę. W okresie studiów należał do tajnej organizacji „Polonia”, która głosiła hasła republikańskie i utylitarystyczne. Gdy stowarzyszenie zostało wykryte, Marcinkowskiego aresztowano i skazano na karę więzienia, którą w latach 1822–1823 odbył w Twierdzy Wisłoujście. Po zwolnieniu zakończył studia doktoratem medycyny (1823).
Następnie powrócił do Poznania, gdzie pracował jednocześnie w szpitalu miejskim i prowadził prywatną praktykę z zakresu chirurgii i ginekologii.
W grudniu 1830 udał się do Warszawy aby wziąć udział w powstaniu listopadowym. Najpierw służył w kawalerii, lecz po krótkim czasie został lekarzem sztabowym. Służył w stopniu podporucznika. Trafił do oddziału dowodzonego przez gen. Dezyderego Chłapowskiego, który został wysłany na Litwę. Za udział w bitwie o Olszynkę Grochowską został odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari 16 marca 1831. Po kapitulacji został internowany w Prusach Wschodnich, gdzie brał udział w zwalczaniu epidemii cholery w Kłajpedzie.
Stamtąd uciekł na zachód, najpierw do Wielkiej Brytanii, a później do Francji. Podczas tego pobytu spotykał się zarówno z popowstańczą emigracją, jak i tamtejszymi środowiskami medycznymi, pogłębiając swoją wiedzę, a jednocześnie uchodząc za autorytet w dziedzinie walki z cholerą (w 1833 Francuska Akademia Nauk przyznała mu złoty medal za rozprawę o cholerze).
W 1834 postanowił wrócić do kraju, jednak po przekroczeniu granicy Prus został aresztowany i skazany na pobyt w twierdzy w Świdnicy za udział w powstaniu.
Zwolniono go dopiero w 1837 w wyniku starań mieszkańców i władz Poznania (zarówno polskich, jak i niemieckich), w którym wybuchła wówczas epidemia cholery. Od tego momentu oprócz praktyki lekarskiej i działalności filantropijnej (ubogich leczył bezpłatnie, często sam kupując im leki) zaangażował się w pracę na rzecz społeczeństwa. Do najbardziej znanych jego działań należy inicjatywa powołania Spółki Akcyjnej Bazar w 1838 czy założenie Poznańskiego Towarzystwa Pomocy Naukowej w 1841 (stanął również na czele jego zarządu), którego zadaniem było pogłębianie polskiego dorobku naukowego i pomoc w edukacji ubogiej młodzieży w myśl jego słów: „Wychowanie nasze jest to dług zaciągniony u ogółu, z czego się w swym czasie wypłacać winniśmy”. W ciągu blisko stu lat działalności z pomocy Towarzystwa skorzystało 6,5 tysiąca stypendystów, z których uformowały się szeregi poznańskiej i wielkopolskiej inteligencji.
Był radnym miejskim, który starał się o powstanie stałego polskiego teatru miejskiego. Zajmował się również problemem poprawy sytuacji materialnej i zdrowotnej biedoty miejskiej. W ostatnich latach życia otoczony był powszechnym szacunkiem zarówno ze strony władz, jak i rodaków, nazywających go „Naszym Doktorem” lub „Doktorem Marcinem”.
Jego doświadczenia powstańcze, liberalne poglądy oraz wpływ takich osób jak Hipolit Cegielski czy Dezydery Chłapowski sprawiły, że stał się orędownikiem pracy organicznej i walki o wolność metodami politycznymi i ekonomicznymi, będąc pierwszym z długiego szeregu wielkopolskich organiczników realizujących ideały pozytywistyczne.
Zmarł na gruźlicę w 1846 r. W jego pogrzebie wzięło udział około 20 000 osób, co było sprzeczne z jego testamentem. Pierwszy raz pogrzebano go na cmentarzu parafialnym św. Marcina (w pobliżu drogi dojazdowej do mostu dworcowego). W 1910 r. jego zwłoki zostały ekshumowane z powodu budowy wiaduktu kolejowego. Trzeci pochówek miał miejsce 10 czerwca 1923 r., kiedy to zwłoki przeniesiono na Poznańską Skałkę.
niedziela, 12 stycznia 2025
Karol Stanisław Olszewski
Karol Stanisław Olszewski (ur. 29 stycznia 1846 w Broniszowie Tarnowskim, zm. 24 marca 1915 w Krakowie) – polski fizyk i chemik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, pionier kriogeniki, wraz z Zygmuntem Wróblewskim współautor skroplenia powietrza, tlenu, azotu i tlenku węgla, a także wyznaczenia wartości krytycznych tych gazów oraz wielu innych. Wynalazca kaskadowej metody skraplania gazów.
Był synem Jana (ziemianina, zabitego wkrótce po narodzinach Karola podczas rzezi galicyjskiej) i Anny ze Zwolińskich. Absolwent I C.K. Gimnazjum w Tarnowie. Studiował chemię i fizykę na Uniwersytecie Jagiellońskim (1866–1872), później kształcił się w Heidelbergu. Po powrocie do Krakowa został docentem, od 1876 był profesorem; kierował Katedrą Chemii Ogólnej, następnie Katedrą Chemii Nieorganicznej. Od 1888 był członkiem korespondentem, od 1896 członkiem rzeczywistym Akademii Umiejętności w Krakowie. Był także członkiem czeskiej Akademii Umiejętności w Pradze, członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Przyrodniczego im. Mikołaja Kopernika oraz członkiem innych stowarzyszeń naukowych polskich i zagranicznych. Otrzymał tytuł c. k. radcy dworu.
Wraz z Zygmuntem Wróblewskim dokonał 5 kwietnia 1883 (według innych źródeł 29 marca) pierwszego na świecie skroplenia tlenu, zaś 13 kwietnia 1883 azotu. Później obaj uczeni zestalili także dwutlenek węgla i metanol. Użyli do tego celu kaskadowej metody skraplania gazów pod zmniejszonym ciśnieniem, w której kolejne skroplone i wrzące gazy obniżały temperaturę dla kolejnych skropleń w niższych temperaturach. W 1895 skroplił i zestalił argon. Dzięki badaniom obu uczonych Kraków był w owym czasie jednym z niewielu ośrodków europejskich, w których osiągano temperatury poniżej –100 stopni. Początkowo osiągali oni temperaturę –105 stopni Celsjusza, a po udoskonaleniu aparatury zwiększyli zakres uzyskiwanych temperatur do –160 stopni.
Karol Olszewski był pierwszą osobą w Polsce, które wykonała zdjęcie rentgenowskie. Odkrycie „promieni X” przez Wilhelma Röntgena było szeroko komentowane w prasie codziennej. Wiedeński dziennik „Die Presse” opisał je 5 stycznia 1896 i była to pierwsza informacja na ten temat, która dotarła do Krakowa. Na podstawie doniesień prasowych Olszewski wraz ze swoimi asystentami, Tadeuszem Estreicherem i Edwardem Drozdowskim, skonstruował w Zakładzie Chemicznym UJ własny, prymitywny generator promieni rentgenowskich i w dniach 8–20 stycznia przeprowadził szereg eksperymentów, uzyskując zdjęcia różnych przedmiotów. Pierwszym obrazem o dobrej jakości było zdjęcie mosiężnej jaszczurki; udało się też wykonać zdjęcie dłoni T. Estreichera. Wkrótce potem, w lutym 1896 r. Olszewski wykonał pierwsze w Polsce zdjęcie rentgenowskie do celów medycznych – na prośbę prof. Alfreda Obalińskiego, krakowskiego chirurga, uzyskał obraz uszkodzonego stawu łokciowego, co pozwoliło lekarzowi na postawienie prawidłowej diagnozy.
Cieszył się bardzo dużym uznaniem w międzynarodowym środowisku naukowym. Uznawany był za jeden z największych na świecie autorytetów w dziedzinie skraplania gazów. Przed uzyskaniem nagrody Nobla angielski uczony William Ramsay wysłał mu próbkę helu oraz 30 mg nowo odkrytego przez siebie argonu z prośbą o ich skroplenie. Właściwości tych skroplonych przez polskiego naukowca gazów w następnym roku zbadane zostały przez Królewskie Towarzystwo Naukowe w Londynie.
Wiejskie wozy
Wóz fornalski. "Praktyczna mechanika rolnicza w zastosowaniu
do potrzeb ziemian polskich", H. Cegielski 1863.
Wóz frachtowy. "Praktyczna mechanika rolnicza w zastosowaniu
do potrzeb ziemian polskich", H. Cegielski 1863.
wtorek, 7 stycznia 2025
Jan Aleksander Fredro herbu Bończa, pseud. Jan z Pleszowic (ur. 2 września 1829 lub 1826, zm. 15 maja 1891 w Siemianicach w południowej Wielkopolsce) – polski komediopisarz, pamiętnikarz, powstaniec w Wiośnie Ludów, zastępca prezesa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie w 1867 roku; hrabia.
Urodził się we Lwowie w rodzinie szlacheckiej (niegdyś senatorskiej), w domu Chołoniewskiego, gdzie dziadek, Jacek hrabia Fredro, wraz z rodziną przeniósł się po pożarze dworu w Beńkowej Wiszni. Był jedynym synem Aleksandra Fredry (1793–1876), komediopisarza, pamiętnikarza i poety, i Zofii Jabłonowskiej (której pierwszym mężem był Stanisław Skarbek h. Awdaniec (1780–1848), fundator i dyrektor teatru we Lwowie, filantrop).
Nauki pobierał początkowo w domu rodzinnym, potem uczęszczał do szkół publicznych we Lwowie i na wydział prawa Uniwersytetu we Lwowie.
Gdy miał trzy lata – w 1832 roku – jego ojciec przechowywał w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy w obawie przed represjami ze strony władz pruskich schronili się w Galicji. W 1846 roku, po 18 latach pobytu na wsi, Fredrowie zakupili we Lwowie dworek z ogrodem, na Chorążczyźnie, i tam zamieszkali. W rewolucyjnym roku 1848 Aleksander Fredro został członkiem lwowskiej Rady Narodowej. Jan Aleksander, pragnąc naśladować ojca – byłego żołnierza napoleońskiego – zaciągnął się w wieku 19 lat do Gwardii Narodowej we Lwowie. Jesienią 1848 roku walczył w węgierskim powstaniu narodowym. Wyróżnił się w kilku bitwach, za co został mianowany podporucznikiem i odznaczony węgierskim powstańczym Orderem Zasługi Wojskowej III klasy. Był adiutantem podpułkownika Władysława Tchorznickiego. Po przegranej bitwie pod Temeszwarem w 1849 roku przedostał się ze sztabem gen. Dembińskiego do Turcji, stamtąd do Francji i w 1850 roku osiadł Paryżu, gdzie przyjechali jego rodzice z siostrą – przebywali tam razem przez pięć lat.
Dopiero w 1857 roku na mocy rozporządzenia cesarskiego Jan Aleksander Fredro mógł powrócić do Galicji, ale pozostawał pod dozorem policji. Przejął gospodarstwo w Beńkowej Wiszni i 2 marca 1858 roku ożenił się z Marią Mierówną we Lwowie.
Jego synem był Andrzej Maksymilian (1859–1898) – literat i ziemianin, a córką Maria Szembekowa (1862–1937) – autorka wspomnień o dziadku i ojcu, którą w 1881 r. poślubił we Lwowie Piotr Szembek – poseł do parlamentu niemieckiego.
Urodził się we Lwowie w rodzinie szlacheckiej (niegdyś senatorskiej), w domu Chołoniewskiego, gdzie dziadek, Jacek hrabia Fredro, wraz z rodziną przeniósł się po pożarze dworu w Beńkowej Wiszni. Był jedynym synem Aleksandra Fredry (1793–1876), komediopisarza, pamiętnikarza i poety, i Zofii Jabłonowskiej (której pierwszym mężem był Stanisław Skarbek h. Awdaniec (1780–1848), fundator i dyrektor teatru we Lwowie, filantrop).
Nauki pobierał początkowo w domu rodzinnym, potem uczęszczał do szkół publicznych we Lwowie i na wydział prawa Uniwersytetu we Lwowie.
Gdy miał trzy lata – w 1832 roku – jego ojciec przechowywał w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy w obawie przed represjami ze strony władz pruskich schronili się w Galicji. W 1846 roku, po 18 latach pobytu na wsi, Fredrowie zakupili we Lwowie dworek z ogrodem, na Chorążczyźnie, i tam zamieszkali. W rewolucyjnym roku 1848 Aleksander Fredro został członkiem lwowskiej Rady Narodowej. Jan Aleksander, pragnąc naśladować ojca – byłego żołnierza napoleońskiego – zaciągnął się w wieku 19 lat do Gwardii Narodowej we Lwowie. Jesienią 1848 roku walczył w węgierskim powstaniu narodowym. Wyróżnił się w kilku bitwach, za co został mianowany podporucznikiem i odznaczony węgierskim powstańczym Orderem Zasługi Wojskowej III klasy. Był adiutantem podpułkownika Władysława Tchorznickiego. Po przegranej bitwie pod Temeszwarem w 1849 roku przedostał się ze sztabem gen. Dembińskiego do Turcji, stamtąd do Francji i w 1850 roku osiadł Paryżu, gdzie przyjechali jego rodzice z siostrą – przebywali tam razem przez pięć lat.
Dopiero w 1857 roku na mocy rozporządzenia cesarskiego Jan Aleksander Fredro mógł powrócić do Galicji, ale pozostawał pod dozorem policji. Przejął gospodarstwo w Beńkowej Wiszni i 2 marca 1858 roku ożenił się z Marią Mierówną we Lwowie.
Jego synem był Andrzej Maksymilian (1859–1898) – literat i ziemianin, a córką Maria Szembekowa (1862–1937) – autorka wspomnień o dziadku i ojcu, którą w 1881 r. poślubił we Lwowie Piotr Szembek – poseł do parlamentu niemieckiego.
Jazda wojewódzka w Powstaniu Listopadowym (cz. II)
1. oficer krakusów, 2. ułan 5 Pułku, 3. Mazur, 4. ułan Legii Nadwiślańskiej, 5. oficer jazdy wołyńskiej, 6. ułan 6 Pułku "Dzieci Warszawskich", 7. szeregowy jazdy kaliskiej, 8. szeregowy jazdy krakowskiej. Mal. K. Linder.
Pułk 1 Jazdy Kaliskiej. Od lewej: jeździec i oficer.
Mal. B. Gembarzewski.
Mal. B. Gembarzewski.
Pułk 1 Jazdy Augustowskiej. Od lewej; oficer i szeregowy.
Mal. B. Gembarzewski.
Pułk 2 Jazdy Augustowskiej. Od lewej: jeździec według rozkazu z 19 grudnia 1830 roku (czapka pąsowa, sukmana szaraczkowa), jeździec oddziału sejneńskiego według raportu z 14 stycznia 1831 roku |(wołoszka granatowa, dodatki karmazynowe, czapka pąsowa). Mal. B. Gembarzewski.
Subskrybuj:
Posty (Atom)