Polska 1800-1918: Zakład Naukowo - Wychowawczy w Chyrowie

Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów

w Chyrowie (ok. 1910 r.).

Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie – placówka naukowa, ze szkołą o statusie gimnazjum, założona i prowadzona przez jezuitów w Chyrowie koło Przemyśla w latach 1883 – 1939. Chyrowski zakład naukowo wychowawczy uważany był czasach II Rzeczypospolitej za najlepiej wyposażone gimnazjum w Polsce.

Założony z inicjatywy księży: Mariana Ignacego Morawskiego i Henryka Jackowskiego (1834-1905). W 1883 Jezuici zakupili majątek Franciszka Topolnickiego w Bąkowicach pod Chyrowem koło Przemyśla. W 1886 został tam otwarty Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów. Zakład był jedną z najlepszych szkół w Polsce i w Europie. Olbrzymi budynek szkoły zawierał przestronne klasy, zaopatrzone znakomicie w pomoce naukowe, pracownie przedmiotowe, bibliotekę z ok. 30 tysiącami książek, bogate zbiory geograficzne i historyczne (w tym archeologiczne i numizmatyczne), przyrodnicze (własny ogród botaniczny), sale gimnastyczne i inne obiekty sportowe (4 korty tenisowe i 8 boisk), wyposażone w sprzęt do różnych dyscyplin sportowych i zabaw. Działał też szkolny teatr. Szkoła miała nawet własne obserwatorium astronomiczne. Znakomite były warunki socjalne, pomieszczenia sypialne, olbrzymia jadalnia i aula, sieć wodociągowa i kanalizacyjna, własna elektrownia, szpital, młyn z piekarnią, pralnia parowa, ślusarnia, stolarnia, własne folwarki. Wszystko to znajdowało się w znakomicie skomponowanym otoczeniu, pełnym parków, klombów i ogrodów.Budynek zakładu wzniesiono według projektów Antoniego Łuszczkiewicza, a po jego śmierci Jana Zakrzewskiego. Rozbudowano go w pierwszych latach XX wieku według założeń Edgara Kovatsa. Było w nim 327 pokoi mieszkalnych i sal wykładowych, przeznaczonych dla 400 wychowanków.Program nauczania zakładu pokrywał się programem zalecanym dla klasycznych gimnazjów państwowych, jednak w różnych okresach próbowano go rozszerzyć (np. do 1890 w niektórych klasach usiłowano prowadzić w języku niemieckim lekcje z historii powszechnej, jednak wobec braku spodziewanych wyników z innowacji tej zrezygnowano). W latach 1909 – 1917 wprowadzono na statusie przedmiotów nadobowiązkowych zajęcia z języków ojczystych oraz języków: ukraińskiego, rosyjskiego, francuskiego, angielskiego, a także rysunków odręcznych, kaligrafii oraz gry na instrumentach. Prowadzenie systemu zajęć nadobowiązkowych umożliwiało uczęszczanie do gimnazjum uczniów mniej zamożnych, chociaż liczba uczniów wywodzących się z warstw średnich nie była zbyt liczna.Do chyrowskiego gimnazjum uczęszczali synowie ziemiaństwa, urzędników państwowych i samorządowych z ziem dawnej Rzeczypospolitej, a także Śląska (pruskiego i cieszyńskiego), oraz z Austrii, Czech i Węgier. Przez tę elitarną szkołę męską, która istniała 53 lata, przewinęło się około 6170 uczniów (nazywanych Chyrowiakami, stanowiących trzy pokolenia polskiej inteligencji i ziemiaństwa), w tym 1260 maturzystów.Wychowankowie gimnazjum należeli do elity społeczeństwa polskiego. Działali oni w różnych dziedzinach (duchowni, urzędnicy państwowi, dyplomaci, parlamentarzyści, wojskowi, pracownicy nauki, prawnicy, artyści, literaci), spośród nich rekrutowali się twórcy niepodległego państwa polskiego, uczestnicy kampanii wrześniowej, ruchu oporu, Polskich Sił Zbrojnych, a także osoby tworzące historię zagospodarowania Ziem Zachodnich i Północnych.

Gimnazjum chyrowskie ukończyli m.in.:

błogosławieni: Stanisław Kostka Starowieyski

politycy: Eugeniusz Kwiatkowski, Alfred Birkenmayer, Jan Choiński-Dzieduszycki;

dyplomaci: Jerzy Barthel de Weydenthal

wojskowi: Roman Abraham, Kazimierz Rafał Chłapowski, Adam Epler, Jerzy Kirchmayer, Stefan Kopecki;

pisarze: Jan Brzechwa, Franciszek Ksawery Pruszyński, Kazimierz Wierzyński, Józef Garliński, Andrzej Rostworowski, Kamil Giżycki, Mieczysław Orłowicz

działacze społeczni: ks. Mieczysław Kuznowicz, Mieczysław Chłapowski, Tadeusz Łubieński, Feliks Szymanowski, Roman Wajda, Marian Kawski;

duchowni: kardynał Adam Kozłowiecki (arcybiskup Lusaki), biskup Kazimierz Tomczak, Edward O’Rourke (pierwszy biskup gdański), Marian Morawski (bratanek założyciela, teolog, męczennik Oświęcimia), ks. Stanisław Starowieyski (zakonnik ze Zgromadzenia Kapłanów od Najświętszego Sakramentu, przyjaciel Karola Wojtyły z którym wspólnie wyjechał na studia do Rzymu w 1946 r.), Stanisław Styś (jezuita, biblista, profesor)

naukowcy: Aleksander Birkenmajer, Mieczysław Jerzy Gamski, Paweł Siwek, Franciszek Tokarz

lekarze: Marian Garlicki

artyści i działacze kulturalni: Adam Styka, Antoni Wiwulski (twórca Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie), Witold Bełza;

aktorzy: Kazimierz Junosza-Stępowski, Włodzimierz Ziembiński.

nauczyciele: Jan Radożycki

Strona na Wikipedii

Artykuł w Kurierze Galicyjskim

Strona Chyrowiacy